Op een donderdagavond, begin januari, liep Gerard Vlietstra tegen kwart voor acht in een miezerige nevel in de richting van het kleine benzinestation in Den Andel. Het was maar een klein stukje lopen vanaf zijn huis aan de Oude Dijk. De wind was al een paar dagen afwezig, hetgeen uitzonderlijk was in die streek. Uit gewoonte had Gerard zich winters warm gekleed, maar buiten was het zacht. Af en toe veegde hij het haar weg, dat nattig voor zijn ogen viel. Hij was benieuwd of hij het lange haar kon volhouden. In een opwelling had hij het bij zijn laatste bezoek aan zijn kapper, Kevin Schutsma, niet laten knippen.
Gerard was heel benieuwd waar hij terecht zou komen. Hij vond het ook best spannend. Hij had de instructie gekregen om viermaal op de groene deur van de schuur achter het benzinestation te kloppen, en het wachtwoord paraat te hebben als er bij het openen van de deur naar werd gevraagd. Dit wachtwoord moest hij zelf zien op te pikken uit een van de advertenties in de woensdageditie van de regionale huis-aan-huis krant, ‘De Hoogelander’. Hem was verteld dat hij in de krant moest zoeken naar een advertentie van groentewinkel Lubberingh te Westernieland, om er achter te komen welke groente tot en met het weekend in de aanbieding was. Dat was dan het wachtwoord. Gerard had nog nooit van een groentezaak in Westernieland gehoord, en ook een zoektocht op het internet leverde niets op. Wel trof hij in de krant de advertentie, en de aanbieding van de week.
Hij mocht niemand vertellen waar hij heen ging die avond. Dat was best lastig, omdat zijn vrouw, Helen, natuurlijk zou willen weten waar hij zou uithangen. Het was niets voor Gerard om geheimen te hebben voor zijn vrouw, maar hij wilde heel graag naar de bijeenkomst in het dorp. Hij was daar voor uitgenodigd door kapper Kevin. Op de avond zou gesproken worden over de aardbevingsproblematiek, maar wat er precies ter sprake zou komen wist hij niet. Hij had bij zijn laatste bezoek aan Kevin met hem gesproken over andere manieren om op te komen tegen het gaswinningsbeleid. Andere manieren dan de in hun ogen zinloze en holle protestmarsen, waar bijvoorbeeld Gerards echtgenote – met vele anderen – nu al een aantal keren aan had meegedaan. Gerard had geen idee welke andere manieren er zouden kunnen bestaan. Hij pikte wel eens iets op uit het nieuws, maar heel effectief was het in zijn ogen niet. Misschien dat hij er na vanavond anders over ging denken. Waarom het overleg van vanavond stiekem moest, in een schuur achter het tankstation, dat wist Gerard niet. Maar hij had Kevin beloofd zijn mond te houden, dus hij hield het voor zich.
Dagenlang had Gerard nagedacht om een manier te vinden om het huis een paar uurtjes te kunnen verlaten, zonder te vertellen waar hij werkelijk heen ging. Het probleem loste zich tot zijn opluchting vanzelf op, doordat Helen enkele dagen ervoor had aangekondigd op dezelfde donderdagavond naar haar vriendin Marieke Waterman in Ulrum te gaan, voor een kopje thee en om te praten over een handwerkclubje dat de beide dames wilden opzetten. Hun kennende, zou Helen pas rond een uur of elf thuis zijn. De bijeenkomst in het dorp stond gepland tot ongeveer tien uur. De timing was dus goed.
Het benzinestation in Den Andel was een bijzonder exemplaar. De witte pomp was een van de weinige in Nederland die nog een pompbediende had die de benzine tankte voor de automobilist. Als de pet goed stond, werden ook de autoruiten snel en goed gepoetst. De bediende was Hajo Luikert, de zeventigjarige echtgenoot van Elizabeth Luikert-Jousma, de eigenaresse van de pomp. Zij – meestal Betje genoemd – was achtenzestig en rekende met de klanten af in het kleine winkeltje bij de pomp. Naast kassa voor de pomp bood het winkeltje een aardig assortiment aan vergeten boodschappen, met op zaterdag bovendien vers afgebakken broodjes. Pomp en winkel waren iedere dag geopend van zeven uur in de ochtend tot zes uur in de avond. Het tankstation en het winkeltje waren van grote waarde in het kleine dorp. Het was de enige plek waar vrijwel iedere dorpsbewoner met regelmaat kwam.
Gerard naderde het tankstation en ging wat langzamer lopen, om niet de groene deur van de schuur erachter te missen. Het pand dat de pompwinkel en de schuur herbergde was een oud boerderijtje dat parallel aan de weg lag. Er schoot een regel uit een oud liedje van Jim Lowe in zijn hoofd: Green door, what’s the secret you’re keeping?
Gerard zag twee auto’s in de parkeerhavens naast de schuur. Een ervan herkende hij direct: de zwarte pick up truck van Kevin, een Dodge Ram. De andere was een oude knalgele Opel Ascona. Gerard wist niet van wie die was, maar hij had de opvallende auto wel eens door het dorp zien rijden.
Gerard trof nog geen groene deur. Aan het einde van de schuur gekomen zag hij een smal, schaars verlicht steegje dat haaks op de weg stond en achter de schuur langs liep. In het halfdonker zag Gerard enkele fietsen staan. Hij liep het steegje in, en trof na een meter of zes een groene deur met daarboven een lamp. Zijn hart klopte sneller dan normaal toen hij viermaal op de deur klopte. Na een seconde of tien werd de deur op een kier geopend. ‘Wachtwoord?’ vroeg iemand met een Groningse tongval. Gerard schraapte licht zijn keel en noemde luid en duidelijk de groente die hij uit de krant had opgepikt: ‘Pastinaak!’ Met een ruk ging de deur verder open, en Gerard werd snel aan zijn arm naar binnen getrokken. ‘Jezus man,’ zei degene die de deur had geopend, ‘Kint nog harder? Vort, noar binnen!’
Gerard was terechtgekomen in een portaal, waar hij goed bekeken werd door de deurman. Het was een grote kerel met een kaal hoofd. ‘Jij bent Gerard zeker,’ zei hij. ‘Voort eerst hier, via Kevin, toch?’ Gerard knikte en stak zijn hand uit. ‘Ik ben Robbie,’ zei de ander, de hand van Gerard schuddend. ‘Loop mor deur, Kevin is er ook al.’
Verbaasd betrad Gerard de ruimte achter het portaal. Die was ingericht als bruine kroeg van weleer. De ruimte, ongeveer acht bij tien meter, kende veel hout, veel bruin en een twaalftal tafeltjes met stoelen. Achterin stond een glimmende bar, met aan de achterwand, tot aan het plafond, planken vol flessen en prullaria. In een van de hoeken, half in het donker, stond een oude staande piano. Het licht in de ruimte was gedimd, gelig van kleur, en de muziek stond aan. Een countryliedje, hoorde Gerard, maar hij kon niet helemaal goed plaatsen welke het was. Verdeeld over vijf tafels telde Gerard negentien mensen: negen vrouwen en tien mannen. Hij kende er niemand van. Hij had Kevin nog niet gezien.
Achter de bar stond een lange man met een grijze snor, gekleed in een lichtblauwe overall. Hij droeg een rode baseballcap waarop in zwarte letters het woord ‘Caltex’ stond geschreven. Gerard herkende de man direct als Hajo van de benzinepomp.
‘Nou, dit kende je nog niet hè?’ zei Kevin, terwijl hij van achteren op Gerard afliep. Gerard draaide zich om en glimlachte. ‘Nee, inderdaad,’ zei hij. ‘Man, ik woon hier al tien jaar, maar ik heb nooit geweten dat hier een kroeg zat!’ Kevin schudde zijn hoofd. ‘Dat weet je ook niet. Dit bestaat namelijk niet.’ Gerard keek verbaasd. ‘Hoe bedoel je? Dit… oh, dit is illegaal?’ Kevin plaatste zijn wijsvinger op zijn lippen. Gerard knikte en ging fluisteren. ‘Een stille kniep dus. En dan elke woensdag in de krant zoeken naar het wachtwoord om binnen te komen?’ vroeg Gerard. Kevin schudde zijn hoofd. ‘Nee, die poespas is alleen voor dit besloten clubje. Een beetje overdreven als je het mij vraagt, maar goed. Dit groepje komt zo eens in de maand hier bij elkaar. De kroeg zelf is alleen op vrijdag en zaterdag open. Als je dan gezellig een borrel wil doen, moet je eerst op audiëntie bij de baas. Betje dus. Op de overige avonden, zoals deze donderdag, is ze alleen open voor besloten vergaderingen zoals deze. Maar ik heb geen idee wat hier door de week nog meer komt aan clubjes.’ Bijzonder, dacht Gerard. Waar een klein dorp groot in kan zijn: geheimen.
‘Kom,’ zei Kevin. ‘Haal een kop koffie bij Hajo. Volgens mij gaan we zo beginnen.’
Stipt om kwart over acht startte de bijeenkomst. Ene Boelo, een man van eind vijftig, had de leiding. Hij had een strenge, serieuze blik. Vast een accountant, dacht Gerard. Of een schoolmeester.
Het werd Gerard duidelijk dat hij was beland in een bijeenkomst van een actiegroep die zich ‘Gas Eraf!’ noemde, gericht op het snel afbouwen van alle gaswinning in de provincie. Geen van de aanwezigen zag meer heil in demonstraties en fakkeltochten. De aanwezigen hadden een ander pad gekozen: de weg van een actieve, fysieke uitdrukking van hun ongenoegen.
Eerst liet Boelo een ieder die dat wilde kort iets vertellen over hun meest recente ervaringen rondom schadeafwikkeling en woningversterking. Er werd gesproken over willekeur, ongelijkheid en de waarde van rapporten waaruit zou blijken dat een woning – alsnog – veilig werd bevonden. Gerard merkte dat het af en toe duizelde bij hem. De gaswinning had tot ongekend complexe regelgeving geleid, die niet meer eenvoudig viel te doorgronden.
Na een kort moment waarin Gerard, de enige nieuweling van de avond, zich kort mocht voorstellen, kwam het laatste en belangrijkste agendapunt aan de orde: de acties in het nieuwe jaar.
‘Nou, beste mensen,’ begon Boelo. ‘Ik ben benieuwd wat voor plannen jullie onder de kerstboom zoal bedacht hebben voor het komende jaar. Het doel, zoals afgesproken: met ludieke acties blijvend aandacht vragen voor de bevingsproblematiek, met zoveel mogelijk aandacht van de regionale en landelijke media. Niet lijdzaam stilzitten, maar actief werken aan het sluiten van álle gaskranen.’ Na enig aandringen kwamen de ideeën los, die vervolgens stuk voor stuk besproken werden.
Ene Riena had met haar buurvrouw, die ook aanwezig was, bedacht dat ze met een aantal mensen een lint in de provinciekleuren zouden kunnen haken, die uiteindelijk rondom het dorp Loppersum zou worden gelegd. ‘Om ze daar een hart onder de riem te steken, of beter: een riem onder het hart!’ Bij de doorgaande wegen zou het lint de hoogte in moeten, via bijvoorbeeld lantaarnpalen of ander straatmeubilair. Enkele aanwezige boeren beloofden te helpen met hun voertuigen.
Trui en Harm Jan, een echtpaar uit Baflo, opperden het idee om giertanks met snert te vullen, en de inhoud te dumpen bij het NoGaBed, het Noordelijke Gasbedrijf aan wie de aardgaswinning was vergund. ‘Wij in de prut, zij in de prut!’ riep Harm Jan. Het plan kon rekenen op een groot applaus. Boer Luit zei dat hij de boel een dag later wel zou opvegen met zijn trekker, zodat er geen blijvende milieuschade zou worden aangericht door de snert van Trui.
Tot slot was er nog het plan van Karst en Henry, twee leden van de Kunstgroep Gas(t)vrij Middelstum. ‘Wij willen in Huizinge een Monument van Gebakken Lucht gaan bouwen, als symbool voor de lege beloftes die al meer dan tien jaar worden gedaan,’ zei Henry. ‘We laten een wethouder komen om het te onthullen door hem een niet bestaand lintje te laten doorknippen.’ Een ieder vond het een mooi idee. Maar: het zou wel zo netjes zijn, meende Boelo, als de wethouder op de hoogte werd gesteld van het feit dat het ging om een nepkunstwerk. Die opmerking leidde tot enige consternatie, omdat met name Karst erop stond dat erkend werd dat hun plan een unieke, kunstzinnige uiting met een betekenis was, en beslist geen ‘nepkunstwerk’. Boelo bood zijn excuses aan, waarna de gemoederen weer bedaarden. Hij begon daarna de avond af te sluiten.
Uit de donkere hoek van de piano klonk ineens een harde, diepe noot. Een lage E, dacht Gerard. Een tikje vals. Iedereen viel stil. Uit dezelfde duistere hoek kwam een stem, die op gedragen toon begon te spreken. ‘Ik was laatst op de dijk boven Den Andel,’ zei de persoon. ‘Daar zag ik een zeearend.’
Iedereen in de kroeg bleef een tijdje stil, op de muziek na. Alle aanwezigen keken richting de piano. Enkelen begonnen wat te grinniken. ‘Das geen wonder,’ riep Robbie. ‘Die zie je hier voaker.’ Meer gelach. ‘Die komen ja bie Lauwersmeer weg!’ riep Trui. Nog meer gelach.
De spreker in de hoek bij de piano stond op en liep langzaam naar de mensen die bij de tafeltjes zaten. Hij had halflang haar, droeg een bril en had een zwarte Fedora op zijn hoofd. Hij was gekleed in een iets te kort aangemeten zwart pak met krijtstreep. In zijn hand hield hij een whiskyglas, half gevuld. Hij sloeg de inhoud in een keer achterover, zette het glas met een klap op een tafeltje en zei: ‘Jullie zijn onwetend. Ik zag namelijk ook een vale gier. En een koppel wolven.’ In de stilte die volgde, liep de man met opgeheven hoofd de stille kroeg uit.
Even later was het geluid te horen van een oude auto, die pruttelend wegreed.
Boelo doorbrak aarzelend de stilte. ‘Nou goed jongens, we sluiten af,’ zei hij. ‘We hebben goed gewerkt vanavond. Stuk voor stuk mooie plannen, dunkt me, waar we zeker mee verder moeten. Help elkaar, en zet hem op.’
Hajo zette de muziek wat harder. Gerard herkende direct het liedje: Tennessee Whiskey. Hij liep naar de bar en bestelde een pilsje, dat vakkundig door Hajo met een mooie schuimkraag werd getapt.
Kevin liep op Gerard af, met een glas rode wijn in de hand. ‘Wat vond je van de avond?’ vroeg Kevin. Gerard zuchtte. ‘Tja, geen idee Kevin. Stuk voor stuk betrokken mensen natuurlijk, maar of dit zoden aan de dijk zet? Haken om Loppersum een hart onder de riem te steken?’ Kevin lachtte. ‘Een riem onder het hart! App me binnenkort anders even voor een nieuwe afspraak. Lang haar verdient ook aandacht. Dan kunnen we hier nog eens verder over kletsen. Of dit dan de juiste weg is: linten haken en snert in de giertank.’ Gerard knikte. ‘Is goed. Enne… wat was dat voor iemand? Over de zeearend en de gier?’ Kevin nam een slok wijn. ‘Niemand weet volgens mij hoe hij heet. De een noemt hem Jack, de ander noemt hem Daniel. Hij beweert een dichter te zijn. Draagt hier af en toe wat voor, meestal ongevraagd. Woont in Pieterburen volgens mij.’ Gerard nam een slok bier. ‘En kennelijk lust hij hem wel,’ zei Gerard. ‘Met die illustere namen.’ Ze proostten. Gerard keek op zijn telefoon. ‘Oh, het is al half elf inmiddels. Ik stuur je binnenkort een berichtje, Kevin. Ik moet nu snel naar huis, voordat Helen thuis komt.’
Gerard liep naar buiten. De gele Ascona was weg. Buiten miezerde het nog steeds. De maan was al een tijdje op, maar niet zichtbaar door de wolken die als een donkere deken boven het dorp hingen.
